اختلال شخصیت مرزی الگوی فراگیر بی‌ثباتی در روابط بین فردی، خودانگاره و عواطف، به همراه تکانشگری، رفتارهای خودکشی، احساس‌های مزمن پوچی و اندیشه‌پردازی پارانویایی گذرا و مرتبط با تنیدگی است که در اویل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه‌های گوناگون خود را نشان می‌دهد. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (به انگلیسی: Borderline personality disorder (BPD) در مرز روان نژندی و روان‌پریشی قرار دارند و مشخصهٔ آن‌ها ناپایداری حالت عاطفی، خلق، رفتار، روابط ابژه‌ای، و خودانگارهٔ آن‌هاست. این اختلال را به نام‌های شیزوفرنی موقت، شخصیت‌انگاری (as-if personality اصطلاحی که Helene Doutsch وضع کرده‌است)، اسکیزوفرنی شبه‌نوروتیک (که پاول هوخ و فیلیپ پولیتن وصف کرده‌اند)، و اختلال منش سایکوتیک (که جان فرش ذکر کرده‌است) نیز خوانده‌اند. در ICD-10 نیز اختلال شخصیت دارای بی‌ثباتی هیجانی ناميده شده‌است.

اختلالات شخصیت:

ویژگی های اختلال شخصیت عبارت است از: الگو های دوام دار، انعطاف نا پذیر، ناسازگار نسبت به دریافت و تفکر درباره محیط و خویشتن. این اختلالات ممکن است موجوب آسیب رسیدن به کنش های اجتماعی و یا شغلی شده و منتهی به احساس پریشانی زیاد فرد نسبت به این آسیب ها شود.

اختلالات شخصیت ممکن است شبیه به بسیاری از رفتار هایی باشند که با اختلالات اضطرابی (نِوروز ها ) سایکوز ها، یا اختلالات عاطفی (افسردگی و مانی) همراه اند. ویژگی های اختلالات شخصیت ممکن است شبیه به خصیصه های شخصیتی افرادی باشد که کنش های سازگارانه دارند. بعضی از خصیصه های شخصیتی ویژه از قبیل پاکیزگی افراطی ، نظم و ترتیب و رویکرد اسلوب دار نسبت به مسائل، یا سوء ظن غیر معمول ممکن است جزء جدا نشدنی اشخاصی باشد که مشاغلی مانند حسابداری، تحقیقات جنایی و قضاوت دارند. در این گونه موارد، حتی اگر این ویژگی ها مفید نباشند. به ندرت موجب مسائل جدی در کنش های سازگاری آنان می شود.

اختلالات شخصیت، بر خلاف خصیصه های شخصیت ، موجب آسیب معنی داری در کنش شخص، یا احساس پریشانی و ناشادمانی فرد می شوند. این اختلالات معمولا در اوایل نوجوانی ظاهر می شوند و ممکن است در خلال زندگی بزرگسالی ادامه یابند. شخص مبتلا به اختلالات شخصیت به دلیل داشتن پاسخ های خشک و انحصاری در مواجهه با شرایط استرس زای محیطی، دچار محدودیت است. این پاسخ های خشک و انحصاری رفتار سازشی وی را مشکل تر می سازد. این افراد به ندرت نیاز به بستری شدن به دلیل مسائل روان پزشکی دارند.

اختلال شخصیت مرزی

(Borderline Personality Disorder)

ویژگی های بالینی:

هسته مرکزی اختلال شخصیت مرزی بی ثباتی فراگیر و شدید در عاطفه ،خود انگاره ،روابط بین فردی وتکانشوری فوق العاده این افراد است. برای برقراری چنین تشخیصی حداقل 5مورد از موارد زیر الزامی است:

تلاش های مضطربانه توام با سرآسیمگی برای اجتناب از طرد شدن واقعی یا خیالی (شامل رفتارهای نظیر خودکشی و خود زنی نمی شود و این موارد جزء معیار 5 باید برشمرد)
روابط بین فردی ناپایدار ودارای نوسان بین مطلق کردن خوبی ها و بدی های دیگران
همواره و پیوسته خود انگاره ی بی ثبات دارند .
داشتن تکانشوری حداقل در دو مورد از این ها (برآورده شدن نیاز های شخصی ؛ خرج کردن پول ، رفتار جنسی نامتعارف ، مصرف مواد مخدر، هرزه خواری -اصطلاحا هله هوله خوری – و رانندگی خطرناک )(توجه : شامل رفتارهای خودتخریبی وخود کشی مندرج دربند 5نمی شود)
رفتار های تکراری خودکشی تظاهر یا تهدید به آن و آسیب رساندن به بدن خود .
بی ثباتی درعاطفه به دلیل بیش از حد واکنشی بودن خلق(mood).
احساس مزمن پوچی
خشم های نامناسب از نظر شدت و مشکل اساسی در کنترل خشم
داشتن تفکرات پارانوییدی گذرا وعلایم تجزیه ای با تشدید استرس های محیطی

برخی از ویژگی های همراه به شرح زیر می باشند:

تمایل به خود کم انگاری در رسیدن به اهداف

در رابطه با موجودات دیگری جز انسان ها راحت تر هستند(حیوانات خانگی یا اشیاء)

عوامل زمینه ساز:

بسیاری از پژوهش ها برتجارب تروماتیکِ دوران کودکی دراین نوع اختلال شخصیت تاکید دارند. درسال های اخیر مدل سه بعدی برای این آسیب شناسی مورد توجه قرار گرفته است که شامل :تروما در دوران کودکی ،سرشت آسیب پذیر و سلسله ی ازرویدادهای تحریک کننده می شود . درمان مبتنی بر روان پویایی و جنبه های زیستی ترکیبی از رویداد های ترماتیک اولیه و آسیب پذیری های زیستیِ خاصی را برای شکل گیری این اختلال در نظر می گیرد(به خصوص در محدوده های هیجان ها) به دفعات نشان داده شده است که مجموعه ی خانواده هم نقش مهمی در شکل گیری اختلال دارد.

عوارض: علایم جنون وار(توهم- اغتشاش در تصویر ذهنی از بدن ، اختلال توهمی در موقع به خواب رفتن و افکار ربطی ) در مواقع واکنش به استرس ، مرگ زودرس و یا معلولیت جسمی متعاقب، اقدام به خود کشی، خود کشی های نا موفق و تظاهر به خودکشی و خود زنی.

همراهی با سایر اختلالات: این بیماران در معرض ابتلا به افسردگی اساسی، وابستگی و سوء مصرف مواد. اختلال خوردن (به خصوص بلومیا یا همه چیز خواری) ، اختلال استرس پس از ضربه(PTSD) و اختلال نقص در توجه و بیش فعالی هستند. اختلال شخصیتی مرزی با اغلب اختلالات شخصیت هم ظاهر می گردد.

زوال عملکرد: زوال عملکرد در این بیماران به وفور و شدید در حوزه های شغلی ، تحصیلی و ازدواج وجود دارد.

الگوی خانوادگی و ژنتیک:در تاریخچه ی بیماران مبتلا به این اختلال سوئ استفاده جنسی و جسمی ، نادیده گرفته شدن، تعارضات کینه ورزانه، طلاق یا فقدان والدین بسیار شایع است، اختلال شخصیت مرزی در وابستگان درجه ی اول افراد مبتلا به این اختلال پنج برابر بیشتر از جمعیت های عادی است.خطر ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، سوء مصرف مواد و اختلال خلقی نیز در افراد خانواده ی این بیماران نیز بالاست.

تشخیص های افتراقی: بایستی بین تشخیص این اختلال و اختلال خلقی ، اختلال دیستایمی و سیکلوتایمی(افسردگی و نوسان خلق) که تلاش برای اجتناب از طرد شدگی، روابط بی ثبات که بین ایده آل گرایی و بی ارزشی نوسان می نمایند، اغتشاش در هویت، تکانشوری به ویژه در حوزه های مربوط به خود زنی، احساس پوچی مزمن و خشم های نا متناسب یا اشکالات عمده در زمینه ی کنترل خشم(چنین علایمی به ندرت در اختلال خلقی ، دیستایمی و یا سیکلوتایمی دیده می شوند) تمایز قایل شد. اختلال مرزی دارای اشتراکات بسیاری با سایر اختلالات شخصیت است.و بنا بر این تفکیک آن با سایر اختلالات شخصیت نسبتاً دشوار می باشد و تشخیص آن بر اساس علایم بالینی است. اختلال مرزی را بایستی از مسائل مرتبط با هویت فردی (که مرتبط با دوران های رشد می باشد) تفکیک نمود.

نشانگان اختلال شخصیت مرزی در آزمایشات بالینی:

محتاط، محافظه کار، ترسو، پر تنش، بر انگیخته، عصبی، کم رو، شکاک، مایوس ،منفعل، منفی گرا یا بد بین، حتی در موقعیت های معمولی، نیاز به تشویق و حمایت دیگران دارد. حساس به انتقاد و تنبیه ، به خوبی خطر را پیش بینی می کنند و معمولا برنامه های منظم و دقیق دارند.

اهل عمل، سر سخت، سرد بی اهمیت به مسائل جمعی و گروهی، ترجیح دادن تنهایی و فاصله با دیگران، کمتر وجه مشترک خود و دیگران را جستجو می کند. دارای باور داشت های منطقی و جدی بدون دخالت احساسات و ملاحظه دیگران، دارای دیدگاه های خود محورانه و کمتر به در خواست های دیگران توجه می کند.

به دلیل بی ثباتی گسترده ایی که در رفتار ، احساس و باور های خود دارند در روابط بین فردی خود نیز بی ثبات می باشند. و در ابعاد منش نیز دچار ویژگی های نمرات پایین در بعد همکاری، خود راهبری و نمرات بالا در بعد خود فرا روی می باشند.

نویسنده مسوول: مرتضی امانی - دانشجوی دکتری تخصصی (Ph.D) روان شناسی سلامت

منابع:

آزاد, ح. (1379). آسیب شناسی روانی. تهران: انتشارات بعثت.

شناس, ح. ح. (1390). روان شناسی شخصیت چاپ دوم. شیراز: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز.